Czarny stolec
Czarny (smolisty) stolec zwykle jest oznaką krwawienia z przewodu pokarmowego. Ciemny kolor kału może być też konsekwencją stosowania niektórych leków lub zjedzenia barwiącej potrawy. W przypadku zaobserwowania czarnego stolca, powinniśmy się skonsultować z lekarzem. Nagłe wystąpienie smolistego lub krwistego kału bądź krwistych czy fusowatych wymiotów może być oznaką aktywnego krwawienia z przewodu pokarmowego i wymaga pilnej pomocy medycznej. Sprawdź, co dokładnie może oznaczać czarny stolec.
Czym jest czarny stolec?
Prawidłowy stolec cechuje się brązowym kolorem. Zmiana koloru kału na czarny jest najczęściej związana z obecnością krwi w przewodzie pokarmowym. Za smolistą barwę stolca odpowiada hemoglobina, której kolor ciemnieje w wyniku procesów trawiennych. Czarny kał pojawia się, gdy w przewodzie pokarmowym występuje ponad 100 ml krwi.
Smolisty stolec może być dobrze uformowany, o normalnej konsystencji lub luźny. Biegunkowe czarne stolce, czasem z domieszką żywoczerwonej krwi, obserwowane są przy bardzo dużym krwawieniu z przewodu pokarmowego.
Czarny kał jest nieprawidłowym objawem, a nie chorobą. Leczenie tego problemu zależy od przyczyny.
Co oznacza czarny lub smolisty stolec?
Smolisty stolec zwykle sygnalizuje krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego (czyli z przełyku, żołądka lub dwunastnicy). Im wyżej (bliżej jamy ustnej) w przewodzie pokarmowym znajduje się źródło krwawienia, tym stolec jest ciemniejszy. Z kolei im niżej zlokalizowane jest miejsce krwawienia, tym krew w stolcu ma jaśniejszą barwę.
Niekiedy czarny kolor stolca nie jest konsekwencją krwawienia do przewodu pokarmowego, ale wynikiem stosowania leków lub suplementów diety czy zjedzenia produktu o ciemnym zabarwieniu.
Jakie objawy mogą towarzyszyć smolistym stolcom?
Przy krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego, poza smolistym stolcem, mogą pojawić się krwiste lub fusowate wymioty. Te pierwsze charakteryzują się obecnością dużej ilości świeżej krwi lub skrzepów krwi. W tych drugich natomiast znajduje się treść, która przypomina fusy po kawie. Ponadto, w zależności od przyczyny krwawienia, może występować np. ból brzucha.
Skutki krwawienia z przewodu pokarmowego zależą m.in. od czasu jego trwania oraz od ilości i tempa utraty krwi. Niekiedy długotrwałe krwawienie o niewielkim nasileniu objawia się jedynie okresową, niewielką domieszką krwi w kale. Taki proces może również przebiegać bezobjawowo, a jego pierwszym sygnałem bywa niedokrwistość (anemia).
Do objawów anemii należą:
- gorsza tolerancja wysiłku;
- szybkie męczenie się;
- bladość skóry;
- szum w uszach.
W przypadku masywnego krwawienia pojawiają się objawy związane z utratą dużej objętości krwi.
Należą do nich:
- osłabienie;
- bladość;
- zlewne poty;
- zawroty głowy;
- spadek ciśnienia tętniczego;
- przyśpieszenie tętna;
- wstrząs.
Masywne krwawienie z przewodu pokarmowego potencjalnie zagraża życiu.
Czarny stolec związany z wrzodami żołądka i dwunastnicy
Krwawienie związane z chorobą wrzodową to najczęstsza przyczyna ciemnego stolca. Choroba wrzodowa charakteryzuje się występowaniem wrzodów trawiennych w żołądku lub w dwunastnicy. Wrzód trawienny jest ubytkiem (wgłębieniem) w błonie śluzowej, który sięga warstwy mięśniowej.
Do głównych przyczyn rozwoju choroby wrzodowej zaliczamy zakażenie bakterią Helicobacter pylori oraz stosowanie preparatów z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).
Najważniejszym objawem wrzodów żołądka i dwunastnicy jest ból w górnej części brzucha (tzw. nadbrzuszu). Mogą występować też tzw. objawy dyspeptyczne.
Należą do nich głównie:
- zgaga;
- niewielkie wzdęcia;
- odbijania;
- nudności;
- wymioty.
Choroby wrzodowej nie należy lekceważyć. Jeśli doświadczamy uporczywych bólów brzucha, powinniśmy się zgłosić do lekarza. Wrzody żołądka i dwunastnicy są leczone głównie przy pomocy farmakoterapii.
Niekiedy choroba wrzodowa może prowadzić do powikłań, takich jak m.in. przewlekłe krwawienie oraz krwotok, który potencjalnie zagraża życiu. U niektórych osób wystąpienie powikłań jest pierwszym sygnałem choroby. Pamiętajmy, że pojawienie się fusowatych lub krwistych wymiotów, smolistego stolca, objawów wstrząsu czy silnego bólu brzucha z towarzyszącym napięciem mięśni brzusznych niezależnym od woli, wymaga pilnego leczenia w szpitalu. W powikłaniach choroby wrzodowej stosuje się leczenie zabiegowe.
Smolisty stolec a ostra gastropatia krwotoczna
Do częstych przyczyn występowania smolistych stolców należy też ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa). Choroba jest związana z ostrym, niezapalnym uszkodzeniem błony śluzowej żołądka. W jego wyniku na błonie śluzowej rozwijają się krwawiące nadżerki. Do uszkodzenia może dojść pod wpływem różnych czynników, m.in. stosowania preparatów z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) czy spożywania alkoholu.
Ostra gastropatia nadżerkowa, poza smolistymi stolcami, może objawiać się bólem w górnej części brzucha, nudnościami, krwistymi czy fusowatymi wymiotami. Niekiedy (w przypadku masywnego krwawienia) pojawia czerwona krew w stolcu. Oznaką długotrwałego utajonego krwawienia może być natomiast niedokrwistość.
W razie wystąpienia smolistych stolców, krwi w stolcu, fusowatych wymiotów czy anemii, powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Leczenie ostrej gastropatii krwotocznej polega na usunięciu czynnika sprawczego. Aby błona śluzowa żołądka goiła się szybciej, stosowana jest farmakoterapia.
Zespół Mallory’ego i Weissa jako przyczyna ciemnego stolca
Kolejną przyczyną czarnego stolca mogą być pęknięcia błony śluzowej żołądka, czyli tzw. zespół Mallory’ego i Weissa. Do wystąpienia tego problemu przyczynia się nagły wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Najczęściej dochodzi do niego w trakcie uporczywych wymiotów (np. po spożyciu alkoholu). Jego przyczyną bywa też odbijanie, gwałtowny kaszel lub napad padaczki. Symptomami zespołu Mallory’ego i Weissa mogą być fusowate lub krwiste wymioty i smolisty stolec.
Wystąpienie takich objawów wymaga zgłoszenia się do szpitala i wykonania badań diagnostycznych. W większości przypadków zespołu Mallory’ego i Weissa krwawienie zatrzymuje się bez leczenia, a uszkodzenie błony śluzowej goi się po kilku dniach. Niekiedy konieczny jest zabieg.
Czarny kał z powodu żylaków przełyku lub żołądka
Powodem krwawienia z przewodu pokarmowego mogą być także żylaki przełyku i wpustu żołądka. Powstają one najczęściej u osób chorych na marskość wątroby, w wyniku tzw. nadciśnienia wrotnego.
W przypadku krwawienia z żylaków przełyku duża i szybka utrata krwi może prowadzić do wstrząsu krwotocznego, który potencjalnie zagraża życiu. Przewlekły ubytek krwi skutkuje natomiast anemią. U chorych z rozpoznaną marskością wątroby symptomem krwawienia do przewodu pokarmowego bywa śpiączka wątrobowa.
Przy krwawieniu z żylaków przełyku z reguły następuje bardzo duża utrata krwi. U chorego pojawiają się krwiste lub fusowate wymioty. Możliwe jest też wystąpienie czarnych stolców. Pojawienie się takich objawów wymaga pilnej pomocy medycznej.
Krwawienie z żylaków przełyku leczy się zabiegowo i farmakologicznie. Postępowanie obejmuje też nawadnianie kroplówkami. Przy dużej utracie krwi konieczne bywa przetaczanie krwi czy preparatów krwiopochodnych.
Czarny stolec z powodu powikłań refluksu
Do częstych przyczyn występowania smolistych stolców należy także krwawienie związane z owrzodzeniem przełyku. Jest to powikłanie choroby refluksowej. Refluks polega na zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku, co powoduje uciążliwe objawy lub powikłania. Jednym z tych ostatnich może być krwawienie. Do objawów ostrego krwawienia w przebiegu choroby refluksowej przełyku należą m.in. fusowate lub krwiste wymioty i smoliste stolce.
Krwawienie przewlekłe objawia się okresową domieszką niewielkiej ilości krwi w kale, niedokrwistością czy krwią utajoną w stolcu.
Krwawienie z przełyku zaliczane jest do tzw. objawów alarmowych, które wymagają szybkiego zgłoszenia się do lekarza. Do takich symptomów należą również m.in. zaburzenia połykania i ból przy połykaniu, ból brzucha budzący ze snu, niezamierzone zmniejszenie masy ciała oraz utrzymujące się wymioty.
Jakie są rzadsze przyczyny występowania czarnego stolca?
Do rzadkich przyczyn występowania czarnego stolca należy rak przełyku lub żołądka. Ponadto czarny kał może być skutkiem zmian naczyniowych przewodu pokarmowego, tętniaków czy zaburzeń krzepnięcia. Powodem czarnego stolca bywa też gastropatia wrotna lub uraz przełyku. Niekiedy smolisty stolec może być również objawem krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Czarny stolec podczas zażywania leków i suplementów diety
Czarny lub ciemnobrązowy stolec może się również pojawić w trakcie zażywania leków czy suplementów diety. Przyczyną występowania czarnego kału bywa np. przyjmowanie preparatów żelaza. W trakcie zażywania tego pierwiastka mogą wystąpić także inne skutki uboczne, np. ból brzucha, mdłości czy zaparcie. Jeśli zauważymy którykolwiek z tych problemów, powiedzmy o tym lekarzowi. Specjalista może zdecydować o zakończeniu suplementacji lub zmianie preparatu na lepiej tolerowany.
Stolec może się również zabarwić na czarno w wyniku stosowania preparatów bizmutu (zalecanych w chorobie wrzodowej, zapaleniu błony śluzowej żołądka i pomocniczo przy usuwaniu z organizmu bakterii Helicobacter pylori) czy węgla lekarskiego.
Czasami czarny stolec jest wynikiem zjedzenia potrawy lub wypicia napoju o ciemnym zabarwieniu.
Do produktów, które bywają przyczyną zmiany koloru kału należą m.in.:
- borówki;
- jeżyny;
- jagody;
- buraki;
- sok winogronowy.
W takich sytuacjach kał odzyskuje prawidłowy kolor po rezygnacji z barwiącego pokarmu.
Diagnostyka w przypadku występowania czarnych stolców
Aby sprawdzić, czy czarny kolor stolca zależy od domieszki krwi, można samodzielnie wykonać prosty test na obecność krwi utajonej. Tego typu testy są dostępne w aptekach bez recepty.
Jeśli ciemnobrązowy stolec powstaje na skutek zażywanych leków lub diety, test wypadnie negatywnie. W przypadku potwierdzenia obecności krwi utajonej w stolcu, powinniśmy pilnie zgłosić się na wizytę lekarską. W ramach diagnostyki specjalista zleca zazwyczaj oznaczenie morfologii krwi oraz stężenia żelaza. Ponadto wskazane jest wykonanie badania endoskopowego przewodu pokarmowego. Rzadziej wykorzystywane są inne metody diagnostyczne.
Na czym polega leczenie czarnego stolca
W przypadku występowania czarnych stolców terapia jest zależna od przyczyny tej nieprawidłowości. Osoby z aktywnym krwawieniem z przewodu pokarmowego na ogół wymagają leczenia w szpitalu.
Pomocne linki:
- Strona Ministerstwa Zdrowia: Dla Zdrowia Polaków
